Ochrona wizerunku osoby zmarłej

W dniu wczorajszym jeden z producentów alkoholu umieścił na swoim profilu społecznościowym opracowanie zdjęcia autorstwa Krzysztofa Raczkowiaka, przedstawiające czterech mężczyzn niosących śmiertelnie rannego Michała Adamowicza. Zdjęcie oryginalne zostało wykonane przez autora w dniu 31 sierpnia 1982 roku w Lubinie, podczas tzw. 'wypadków lubińskich' [w drugą rocznicę podpisania porozumień sierpniowych - przyp. autora]. Fotografia ta jest już od wielu lat powszechnie znana i z całą pewnością można stwierdzić, iż jest symbolem tamtych wydarzeń.Opracowanie umieszczone w mediach społecznościowych, a zwłaszcza jego kontekst pozostawia wiele wątpliwości, co do rzeczywistych intencji autora. Kwestią oddzielną jest czy opracowanie to może stanowić przedmiot prawa autorskiego. Równie istotna jest też ocena, czy fotografia Krzysztofa Raczkowiaka stanowi utwór w rozumieniu przepisów prawa autorskiego. Mając jednak na uwadze okoliczności w jakich powstała oraz przekaz, który zawiera, odpowiedź na postawione pytanie wydaje się być oczywista.Wątpliwe jest aby autor zdjęcia udzielił zgody na jego wykorzystanie w kontekście, w jakim zostało ono przedstawione (reklama wódki). Tak więc można przyjąć, iż nastąpiło to bez wiedzy i zgody autora. Równie nieprawdopodobną sytuacją byłoby, gdyby zgody na publikację wizerunku udzielili najbliżsi zmarłego.Bez wątpienia publikacja taka może naruszać dobra osobiste rodziny zmarłego oraz prawa autorskie autora zdjęcia oryginalnego.Pamięć o osobie zmarłej stanowi bez wątpienia dobro osobiste, przysługujące osobom bliskim. Wątpliwości fakt ten nie budzi już od dawna ani w orzecznictwie, ani w doktrynie.Prawo to obejmuje między innymi sferę uczuciową uprawnionych w postaci okazywania stosownego szacunku dla wspomnień i pamięci o zmarłym, przy czym sfera ta może ulec zakłóceniu w wyniku działań innych osób. Chodzi tu o ochronę prawa osobistego najbliższych członków rodziny zmarłego w postaci kultywowania jego pamięci. Jest to prawo osobiste, jurydycznie samoistne; ma własne źródło (więzy rodzinne uprawnionego ze zmarłym) oraz własną treść (niezakłócone kultywowanie pamięci o zmarłym) - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2009 r. I CSK 346/08.Kult pamięci po osobie zmarłej nie jest co prawda wymieniony w treści art. 23 k.c., jednak jego kwalifikacja jako samoistnego dobra osobistego jest od dawna utrwalona w orzecznictwie i piśmiennictwie. Odnosi się on do sfery uczuciowej, w tym ochrony czci i prywatności zmarłej osoby, w zakresie w jakim godzi w uczucia osób najbliższych (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 12 lipca 1968 r. I CR 252/68, w którym stwierdzono, że „ sfera uczuciowa związana z kultem pamięci osoby najbliższej może stanowić przedmiot ochrony prawnej na podstawie art. 23 i 24 k.c., OSNC 1970/1/18, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 sierpnia 2013 r., sygn. akt I ACa 297/13). Niewątpliwym jest również, że cześć i dobre imię człowieka należą do dóbr najsilniej chronionych.I C 220/13 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Rejonowy Wrocław Krzyki we Wrocławiu z 2014-02-07Często się zdarza, że kult pamięci tej samej osoby zmarłej stanowi dobro osobiste więcej niż jednego człowieka (np. kilku krewnych). Każda z tych osób może samodzielnie i niezależnie od pozostałych zaspokajać swoje potrzeby uczuciowe związane z kultem pamięci zmarłego i w tym celu wykonywać przysługujące jej uprawnienia. Ponieważ jednak każdej z nich przysługuje również ochrona prawna przed zagrożeniem lub naruszeniem jej dobra osobistego, przeto pozostałe osoby mają obowiązek powstrzymywania się od wszelkich działań, które by stanowiły takie zagrożenie lub naruszenie (I ACa 718/12 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny we Wrocławiu z 2012-08-31).Przedstawienie wizerunku osoby zmarłej w sposób oraz w kontekście, który bez wątpienia naruszałby dobra osobiste zmarłego, gdyby ten żył, prowadzi do naruszenia kultu pamięci po osobie zmarłej. Ochrona prawna dobra osobistego w postaci kultu pamięci osoby zmarłej nie jest uzależniona od zakresu ochrony dóbr osobistych tej osoby, jaka zostałaby jej udzielona za życia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2009 r. I CSK 346/08).Wizerunek osoby fizycznej może być rozumiany jako jej obraz fizyczny zaprezentowany w postaci utrwalonej na odpowiednim nośniku – zdjęciu, obrazie, nagraniu filmowym; w takim wypadku nośnik może być przedmiotem obrotu, a także przedmiotem ochrony wynikającej z prawa autorskiego. Wizerunek stanowi również dobro osobiste, wyrażające jeden z atrybutów tożsamości osoby fizycznej, obok jej imienia i nazwiska. Dobro osobiste w postaci wizerunku obejmuje również jego postrzeganie przez osoby trzecie, czyli inaczej odbiór osoby w opinii innych osób (I C 327/11 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy we Wrocławiu z 2013-05-10).Naruszenie takie powoduje, iż osoby uprawnione mogą skorzystać z ochrony prawnej przewidzianej przede wszystkim w przepisach kodeksu cywilnego oraz prawa autorskiego, a do ochrony dóbr osobistych powołany jest sąd powszechny (wyrok WSA w Białymstoku z 2006-02-02, sygn. akt II SA/Bk 728/05).Kwestią oddzielną jest natomiast odpowiedzialność przewidziana w prawie autorskim z tytułu naruszenia praw twórcy do utworu, w sytuacji gdy naruszenie wizerunku zmarłego nastąpiło za pomocą publikacji na odpowiednim nośniku [użyta fotografia bez zgody twórcy - przyp.autora].W ramach odpowiedzialności karnej za naruszenie prawa autorskiego przepisy ustawy prawo autorskie przewidują karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.Art. 116.Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.Niezależną od powyższej jest odpowiedzialność cywilna, również w tym przypadku regulowana przepisami prawa autorskiego. Ochrona autorskich praw majątkowych obejmuje roszczenia polegające na żądaniu od osoby naruszającej określonego zachowania się oraz zapłaty określonej sumy pieniężnej.W dniu dzisiejszym Prezydium Zarządu Regionu Zagłębie Miedziowe NSZZ „Solidarność w Legnicy złożyło w Prokuraturze Okręgowej w Legnicy zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.