Utwór - przedmiot prawa autorskiego

Definicja pojęcia „utwór, określanego również jako „dzieło, zawarta została w art. 1.1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym „utworem jest „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W art. 1.2 znajdziemy natomiast przykładowy katalog „utworów, do którego ustawa zalicza między innymi: utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, utwory plastyczne, fotograficzne, muzyczne czy audiowizualne. Jednocześnie należy pamiętać, iż katalog ten nie ma charakteru zamkniętego i jedynie przykładowo wymienia najpopularniejsze „rodzaje utworów. Utworem będzie również, nie wymieniony w tym katalogu, każdy inny „przejaw działalności twórczej, który odpowiada wymogom zawartym w art. 1.1 ustawy. Utwór jest więc dobrem o charakterze niematerialnym, podlegającym ochronie ustanowionej przez przepisy prawa autorskiego. Dobro to należy jednak odróżnić od nośnika materialnego (tzw. corpus mechanicum), na którym utwór został utrwalony. Materialne utrwalenie utworu nie ma wpływu na jego istnienie i ochronę prawną. Jedynie w przypadku ściśle określonych utworów (np. fotograficznych) ich byt prawny uzależniony jest od utrwalenia, w sposób pozwalający na zapoznanie się z treścią dzieła. Utworem jest również opracowanie cudzego utworu. W szczególności chodzi tu o tłumaczenie, przeróbkę czy adaptację dzieła oryginalnego. Utworami mogą być także zbiory, antologie, wybory, bazy danych, pod warunkiem, iż „przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter (art. 3).Utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 prawa autorskiego musi łącznie wykazywać dwie cechy - być przejawem działalności twórczej i mieć indywidualny charakter. Przyjmuje się, że sformułowanie przejaw działalności twórczej oznacza, że sama myśl ludzka, choćby nawet oryginalna, nie wystarcza, by stała się przedmiotem ochrony prawnej lecz musi być uzewnętrzniona w postaci ustalającej jej treść i formę. Utwór musi być rezultatem działalności o charakterze kreacyjnym czyli przedstawiać subiektywnie nowy wytwór intelektu, którą to cechę utworu określa się jako oryginalność. Z kolei drugą cechę jaką jest indywidualność utworu można testować przez pryzmat statystycznej powtarzalności. Chodzi o odpowiedź na pytanie czy wcześniej takie dzieło już powstało oraz czy jest statystycznie prawdopodobne wytworzenie go w przyszłości przez inną osobę z takim samym rezultatem. W zależności od odpowiedzi, jeśli jest pozytywna mamy do czynienia z pracą rutynową, szablonową, skoro możliwe jest osiągnięcie takiego samego rezultatu. Odpowiedź zaś negatywna przesądza o istnieniu indywidualności dzieła(I ACa 316/13 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Łodzi z 2013-07-23).Warto też zauważyć, że linia orzecznicza Sądu Najwyższego jeśli chodzi o kwalifikowanie utworu prawnoautoskiego jest zasadniczo dość liberalna i daje się ująć w formułę, że każdy pomysł korzysta z ochrony prawnoautorskiej jeśli jest wystarczająco zindywidualizowany i twórczy oraz jeżeli został utrwalony w jakiejkolwiek postaci.W orzecznictwie sądowym uznano za przedmiot prawa autorskiego m.in.: kolekcję afiszy lub ogłoszeń, katalogi, rozkłady kolejowe, książki kucharskie, wzory i formularze (orz. SN z dnia 8 listopada 1932 r., II K 1092/32, OSN 1933, nr 1, poz. 7), formularz raportu dziennego dla użytku rolnictwa (orz. SN z dnia 21 marca 1938 r., II C 2531/37, OSN(C) 1939, nr 2, poz. 61), informator o porcie (orz. SN z dnia 27 marca 1965 r., I CR 39/65, niepubl.), -instrukcję obsługiwania maszyny (orz. SN z dnia 25 kwietnia 1969 r., I CR 76/69, OSN 1970, nr 1, poz. 15, s. 56), nagrobek (orz. SN z dnia 5 marca 1971 r., II CR 686/70, OSNC 1971, nr 12, poz. 213), instrukcję bhp (orz. SN z dnia 23 lipca 1971 r., II CR 244/71, niepubl.), kompozycję z kwiatów (orz. SN z dnia 25 kwietnia 1973 r., I CR 91/73, OSN 1974, nr 3, poz. 50, s. 34), drogowy znak informacyjny z napisem „Wielkopolska (orz. SN z dnia 19 września 1975 r., I CR 483/75, projekty dokumentacji technicznej, plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty (orz. SN z dnia 12 czerwca 1978 r., I PRN 47/78, WiR 1978, nr 15, s. 13), wzór zdobniczy (orz. SN z dnia 20 kwietnia 1984 r., IV CR 139/84, OSNCP 1984, z. 10, poz. 188, s. 84), projekt jachtu (orz. SN z dnia 20 czerwca 1988 r., II CR 178/88, LEX nr 63734), projekt znaku towarowego (orz. SN z dnia 23 czerwca 1989 r., I CR 236/89, PUG 1990, Orzecznictwo Sądowe w Sprawach Gospodarczych – wkładka do nr 7, poz. 19), szatę graficzną gazety – makietę (orz. SN z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 417/02, LEX nr 558607), podręczne liczniki kalorii i cholesterolu wykorzystujące dwie zsynchronizowane tarcze z zapisanymi danymi (co do właściwości produktów żywnościowych) oraz odpowiedni otwór do odczytu wyników (orz. SN z dnia 25 stycznia 2006 r., I CK 281/95, OSNC 2006, nr 11, poz. 186). Podniesiono także, że stworzenie układu i formy graficznej portalu, jak również jej ulepszanie i zmiany w okresie eksploatacji portalu internetowego, mieści się w definicji utworu o jakim mowa w art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (orz. SA w Warszawie z dnia 11 maja 2007 r., I ACa 1145/06, LEX nr 558375).Krótka jednostka słowna, pełniąca rolę znaku towarowego, może być utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego, jeżeli wykazuje autonomiczną wartość twórczą (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 czerwca 2010 r. IV CSK 359/2009).Sama jednak oryginalność nie jest warunkiem wystarczającym do zakwalifikowania danego rezultatu pracy jako utworu. Niezbędne jest bowiem nadto, by charakteryzował się on indywidualnością (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 lutego 2009 r. I ACa 809/2008). Stworzenie fikcyjnej postaci, o cechach życiowego nieudacznika, prowincjonalnego filozofa, prezentującej na antenie radiowej improwizowane przez jej twórcę, stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze i spełnia konieczne przesłanki utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 października 2007 r. II CSK 207/2007).Stworzenie układu i formy graficznej portalu, jak również jej ulepszanie i zmiany w okresie eksploatacji portalu internetowego mieści się w definicji utworu, o jakim mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631 ze zmianami) - Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 maja 2007 r. I ACa 1145/2006.„Reporterski jak to określił Sąd Okręgowy charakter zdjęcia nie wyklucza, iż stanowi ono utwór. Ten reporterski charakter przejawia się w tym, iż nie było możliwości inscenizacji, planowania. Jednakże wykorzystanie właśnie takich szczególnych warunków może być, a w sprawie niniejszej jest w sposób oczywisty elementem twórczej pracy powoda (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 lutego 2007 r. I ACa 735/2006).Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Nie ulega wątpliwości, że podręcznik szkolny spełnia definicję wyrażoną w powyższym przepisie. Nie przeczy temu okoliczność, że podręcznik szkolny musi odpowiadać podstawie programowej określonej m.in. w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2007 r. VI ACa 736/2006).Pomysł na produkt ubezpieczeniowy może być utworem. Za jego wykorzystywanie autorowi należy się wynagrodzenie (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2006 r. I ACa 1186/2005). Wymaganie nowości nie jest niezbędną cechą twórczości jako przejawu intelektualnej działalności człowieka. Utworem w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 80 poz. 904 ze zm.) może być kompilacja wykorzystująca dane powszechnie dostępne pod warunkiem, że ich wybór, segregacja i sposób przedstawienia ma znamiona oryginalności (Orzeczenie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 stycznia 2006 r. I CK 281/2005).Nie może być uznany za utwór i objęty ochroną prawa autorskiego taki przejaw ludzkiej aktywności umysłowej, któremu brak cech dostatecznie indywidualizujących, to jest odróżniających go od innych wytworów podobnego rodzaju i przeznaczenia. Prawo autorskie zależne powstać może wówczas, gdy istnieje uprzednio – i równolegle – autorskie prawo „pierwotne do utworu, którego twórczego opracowania dokonała osoba powołująca się na przysługujące jej prawo zależne (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 stycznia 2006 r. III CSK 40/2005).Opracowanie siatki haseł, sposób definiowania haseł oraz kompozycja haseł trudnych (leksemów) stanowią przejaw twórczej działalności autorów słownika języka polskiego w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 listopada 2002 r. II CKN 1289/2000).„Utworem jest rezultat działalności o charakterze twórczym, kreacyjnym, oryginalnym, charakteryzujący się indywidualnością. Ochrona przewidziana prawem autorskim nie rozciąga się na sam proces twórczy, metodę twórczą czy technikę zastosowaną przy tworzeniu dzieła (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Lublinie z dnia 8 marca 2000 r. I SA/Lu 1726/98).O twórczym charakterze pracy autora można orzekać przede wszystkim na podstawie oceny właściwości, które przysługują jego utworowi w porównaniu z innymi produktami intelektualnymi; natomiast odwrócona inferencja, tj. orzekanie o twórczym charakterze produktu intelektualnego na podstawie swoistych cech jego powstawania opiera się na kryteriach intersubiektywnie niesprawdzalnych i wskutek tego nieprzydatnych w ocenach prawnych.Cechy procesu powstawania wytworu intelektualnego nie są wystarczające do wyróżnienia go spośród innych rezultatów pracy intelektualnej, nie wskazują bowiem na jego swoistość (zindywidualizowaną postać) w stosunku do znanych, uprzednio wytworzonych produktów intelektualnych. Na gruncie zaś ocen, które uzasadniają udzielenie ochrony prawa autorskiego, nie wszystkie samodzielnie wytworzone produkty intelektualne korzystają z takiej ochrony, lecz tylko takie spośród nich, które wykazują dostatecznie doniosłe różnice w porównaniu z uprzednio wytworzonymi produktami intelektualnymi.Przesłanka indywidualności utworu jest spełniona wtedy, gdy elementy jego formy i/lub treści nie są w pełni wyznaczone przez uprzednio dane elementy należące do domeny publicznej. Innymi słowy oznacza to, iż przy kształtowaniu formy i/lub treści utworu jego twórca wykorzystał obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu składników utworu.Uzależnienie ochrony od występowania w utworze cechy indywidualności nie oznacza, aby cecha ta miała przejawiać się w jakimś określonym stopniu jej natężenia. Także w razie minimalnego stopnia indywidualności dopuszczalne jest kwalifikowanie ujawniającego tę cechę utworu jako przedmiotu prawa autorskiego.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 1997 r. I ACa 477/97Jeżeli przedmiotem umowy o dzieło ma być utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to wówczas przedmiot oznaczenia dzieła powinien być tak określony, aby obowiązkiem przyjmującego zamówienie było dostarczenie zamawiającemu dzieła będącego rezultatem działalności twórczej, o indywidualnym charakterze, ustalonego w skonkretyzowanej przez strony postaci. Jeżeli stosunek prawny między stronami zostanie tak ukształtowany, to dla oceny praw i obowiązków stron należy stosować przepisy kodeksu cywilnego, zaś w zakresie, w którym dzieło jest utworem – przepisy o prawie autorskim i prawach pokrewnych - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.06.2003 r. (II CKN 269/01, Biuletyn SN 2003/12/14)