Zmiana składu osobowego spółki a podatek

Wystąpienie wspólnika ze spółki jawnej wywołuje skutki zarówno w zakresie kodeksu spółek handlowych (rozliczenie wspólnika), jak i w podatku dochodowym (ustalenie dochodu z działalności gospodarczej).Zgodnie z przepisami art. 65 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z późn. zm.) – dalej k.s.h., w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej wartość udziału kapitałowego wspólnika (jego spadkobiercy) oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Udział kapitałowy należy wypłacić w pieniądzu, natomiast rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze.Wystąpienie wspólnika ze spółki jawnej powoduje więc obowiązek rozliczenia udziału kapitałowego wspólnika. Rozliczenie poprzedza ustalenie wartości udziału kapitałowego występującego wspólnika, poprzez sporządzenie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki, czyli wartość jej majątku w obrocie prawnym i gospodarczym. Chodzi o wartość, jaką można uzyskać. Bilans ten powinien zawierać wszystkie składniki materialne i niematerialne według cen rynkowych, które mają wartość wymierną w pieniądzu. Oznacza to, że wartość udziału kapitałowego należnego występującemu ze spółki wspólnikowi ustala się na podstawie bilansu sporządzonego według cen rynkowych. Ustalony w ten sposób udział kapitałowy powinien być wypłacony występującemu wspólnikowi w pieniądzu, zaś rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze. Udział wypłacany wspólnikowi powinien uwzględniać wniesione do spółki wkłady, a także procentową część nadwyżki majątkowej ponad wniesione przez wspólników wkłady.Spółka jawna nie ma osobowości prawnej, a zatem podatnikami podatku dochodowego są jej wspólnicy. Jeśli są nimi osoby fizyczne podlegają przepisom ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.f. Jak wynika z art. 14 ust. 2 pkt 16 u.p.d.o.f., przychodem z działalności gospodarczej są też środki pieniężne otrzymane przez wspólnika z tytułu wystąpienia ze spółki osobowej. Do takich przychodów nie zalicza się jednak środków pieniężnych otrzymanych przez wspomnianego wspólnika w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez niego przychodów nad kosztami ich uzyskania (według proporcji z art. 8 u.p.d.o.f.), pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce (od 1 stycznia 2015 r. także o wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów) – art. 14 ust. 3 pkt 11 u.p.d.o.f.Wynika z tego, że środki pieniężne uzyskane z tytułu wystąpienia ze spółki osobowej, stanowią przychód z działalności gospodarczej. Wystąpienie wspólnika z takiej spółki powoduje konieczność ustalenia wartości zbywczej jej majątku. Wartość ta odpowiada wartości jaką wspólnicy uzyskaliby sprzedając na wolnym rynku całe przedsiębiorstwo spółki. Wartość zbywczą dzieli się tak, aby ustalić część przypadającą na występującego wspólnika. W części należnej temu wspólnikowi zawiera się:wkład wniesiony przez tego wspólnika w chwili przystąpienia do spółki,nadwyżka wartości rynkowej majątku nad jego wartością podatkową orazpozostawione przez wspólnika zyski, wcześniej na bieżąco przez niego opodatkowane, które zostały reinwestowane (np. w środki trwałe).Jak podkreślił Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, z otrzymanej przez występującego wspólnika kwoty należy wyłączyć tę część otrzymanych przez niego kwot, która została już opodatkowana podatkiem dochodowym, a nie została wcześniej przez niego otrzymana. Tak ustalona kwota jest przychodem z działalności gospodarczej (art. 5b ust. 2 u.p.d.o.f.).Natomiast dochodem z tytułu wystąpienia wspólnika ze spółki osobowej, w przypadku otrzymania środków pieniężnych, jest różnica między przychodem z tego tytułu (art. 14 u.p.d.o.f.), a wydatkami na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w takiej spółce (art. 24 ust. 3c u.p.d.o.f.).Zdaniem tego organu: „(...) za wydatki na nabycie lub objęcie prawa do udziału w spółce niebędącej osobą prawną, należy uznać faktycznie poniesione przez podatnika wydatki (fizycznie wydatkowane środki) w związku z objęciem tego prawa. W przypadku, gdy prawo do udziału w spółce nabywane jest w zamian za środki pieniężne, wydatkiem na nabycie tego prawa jest kwota faktycznie zapłacona za ten udział. Natomiast w przypadku, gdy ww. prawo nabywane jest w zamian za inne składniki majątku (wnoszone aportem), za wydatki [takie] należy uznać wydatki faktycznie poniesione przez wnoszącego wkład na nabycie tych składników majątkowych (tzw. wydatki historyczne). (interpretacja indywidualna z dnia 19 lutego 2015 r., IBPBI/1/415-1420/14/JS).Tak ustalony dochód podlega opodatkowaniu w ramach źródła przychodów jakim jest działalność gospodarcza stosownie do wybranej formy opodatkowania.Jeśli chodzi o przystąpienie do spółki nowego wspólnika w miejsce ustępującego, należy ustalić dochód na każdego wspólnika spółki:za okres od początku roku podatkowego (31 stycznia) do dnia poprzedzającego dzień zmiany wspólników (zakładam, że dzień wystąpienia wspólnika jest ten sam, co dzień przystąpienia nowego),od dnia tej zmiany do końca roku podatkowego (31 grudnia).Trzeba pamiętać, że przychody z udziału w spółce osobowej u każdego wspólnika określa się proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku. W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe. Taka zasada dotyczy też ustalania m.in. kosztów uzyskania przychodów (art. 8 ust. 1 i 2 u.p.d.o.f.). Poza tym, dochód z działalności gospodarczej ustala się, w zależności od rodzaju stosowanej rachunkowości, według zasad określonych w art. 24 ust. 1 lub 2 u.p.d.o.f.Trzeba też pamiętać o wykazie składników majątku, który sporządza się m.in. na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki osobowej. Wykaz powinien zawierać co najmniej następujące dane: liczbę porządkową, określenie (nazwę) składnika majątku, datę nabycia składnika majątku, kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów, wartość początkową, metodę amortyzacji, sumę odpisów amortyzacyjnych oraz wysokość wypłaconych środków pieniężnych należnych wspólnikom z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną na dzień wystąpienia lub likwidacji (art. 24 ust. 3a u.p.d.o.f.).W razie zmiany wspólnika spis z natury towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadów muszą też sporządzić podatnicy prowadzący księgę podatkową (§ 27 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów, tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1037).